ESTETIKA E VESHJEVE

ESTETIKA E VESHJEVE

[130-Vajze+Marko+Bocarit.JPG]

Katerina- Roza vajza e Marko Boçarit me veshje arvanite.

MERITA TOÇILA, Stiliste

Veshja popullore dhe ndikimi i saj në modë

(Një vështrim i shkurtër)

Relacioni midis modës dhe vizatimit shpesh është i fortë dhe disa herë i dobët, por megjithatë është një përpjekje e vazhdueshme e ideve dhe tensionit estetik midis tyre, gjë e cila ndikon në influencën e këtyre dy fushave paralele. Fushat e tjera të funksioneve të ndryshme u vijnë në ndihmë duke ardhur gati automatikisht në një ide për veshje, aksesorë, etj. Forma më minimale e modës pastaj zbulon një sekret të ri, që pjesa e ideuar është shpesh më interesante se veshja e përfunduar. Porse, mund të ndodhë edhe që pjesa e prodhuar të jetë më e specifikuar dhe më interesante se ideja e fillimit. Disa produkte të modës prodhohen mbështetur mbi abstrakten. Ato injorojnë edhe mbajtësin e veshjes duke mos respektuar as të dhënat fizike, duke mos i vënë në vendin e duhur pjesë të ndryshme të veshjes dhe duke e sjellë atë jo praktike. Që këtu ka lindur ideja që trupi duhet konsideruar si një telajo ku duhet piktuar, ose si një objekt të cilit do t`i jepet forma skulpturore sipas konceptit të krijuesit.

Arkitektura e parë që ka realizuar njeriu është veshja, për të krijuar një ambient mbrojtës. Pra në kuptimin e parë, veshja të çon tek mbrojtja nga të ftohtit apo të nxehtit.

Porse në kuptimin e dytë ajo përcjell kënaqësinë e përkatësisë në një grup apo shkallë të caktuar dhe në sisteme të tjera përcjell mesazhe sensuale ndaj një grupi të caktuar njerëzish, të një tribuje apo klani. Me kohë ajo filloi të perfeksionohej duke u shtuar dhe me objekte zbukurimi, apo ornamente, për të treguar hierarkinë apo dinastinë.

Pak e nga pak veshja krijoi gjuhën e vet vizive e cila duhej të ishte në koherencë me gjeometrinë e kohës. Kështu për shumë kohë veshja i përshtatej trupit dhe ndryshimet nga shekulli në shekull ishin shumë të vogla. Vetëm në fund të shekullit XIX, filloi të zbulohej kënaqësia e çrregullsisë dhe e mos respektimit të raporteve; e përmbysjeve të gjuhës së ndërtuar vizive.

Kjo filloi me përmbysjen e rregullave në pikturë nga avangardat ruse, vazhdoi me eksperimentet e Yves Klein në vitet `60 (për ta parë trupin si një vëllim mbi të cilin mund të manipulosh idetë duke vepruar direkt me ngjyrë mbi të) dhe të tjerë pas tij që ushtruan body-art duke u dhënë shkak stilistëve të krijonin veshje direkt në trup vetëm me ngjyrë.

Këto ide qenë shumë novatore, saqë i shndërruan pasarelat në një shfaqje të vërtetë arti. Çdo lëvizje në pikturë apo në gjinitë e tjera të artit pasqyrohet dhe në modë. Çdo stilist mund të krijojë një fytyrë të vetën, një krijimtari artistike tërësisht personale dhe të pavarur nga të tjerët.

Kostume shqiptare

Për të krijuar një individualitet të tillë stilistët rendën për të zbuluar ide të reja për të qëndruar gjithmonë ndër më të mirët dhe ky kërkim idesh solli dhe kthimin tek tradita, si baza më e mirë për të justifikuar krijimet dhe për fat të mirë, tradita duke qenë një ekstrat i krijimtarisë në shekuj ka se me çfarë të furnizojë; mbetet gjithmonë një fushë që duke e eksploruar zbulon gjëra të reja.
Edhe tradita jonë në këtë drejtim është shumë e pasur. Një veshje popullore shqiptare është një ekspozitë më vete e artit popullor.
Është e mahnitshme larmia e kostumeve popullorë në vendin tonë dhe puna aq e hollë me detajin. Kemi një pafundësi florealesh të qëndisura mrekullisht nga duart e vajzave dhe grave. Qëndisja dhe endja kanë qenë traditë vetëm për femrat të cilat kalonin një pjesë të mirë të ditës mbi to. Ato qëndisnin veshjet për femra, meshkuj dhe për fëmijët e familjes.

Mund të ndodhte që përgatitja e një kostumi shkonte me vite të tëra dhe ajo ishte një pasuri e madhe për familjen, e cila trashëgohej në çdo brez. Rrallë ndodhte që një veshje të ishte e thjeshtë në ndërtimin artistik të saj, edhe ato që i përkisnin shtresave jo të larta të shoqërisë shqiptare. Pothuajse të gjitha veshjet kishin të njëjtin seriozitet përgatitjeje dhe të njëjtin shpenzim në kohë, në punë dhe në materialet e përdorura në të. Çdo veshje kishte ngjyra, shumë ngjyra.

Gjejmë në to të bardhën që zë pjesën më të madhe të veshjeve(këmishat, fustanellat, jelekë, tirqe, çitjane…);kjo e bardhë e plotë(reminishencë e veshjeve ilire) kombinohet me të kuqen hallej, të artën, me blu kobalt, të gjelbrën smerald, vishnjen e errët madje dhe të zezën(jelekë, xhubletë, gjoksore, tunikë…). Si pëlhura ka ndërthurje të damaskut apo velurit me mëndafshin dhe të gjitha këto të qëndisura me fije fine metali të çmuar(ar ose argjend).

Motivet e qëndisura janë kryesisht floreale, lulet e stilizuara, shpendë, insekte si evokim i kohës së interesimit të njeriut mbi natyrën, arabeskat dhe motive gjeometrike më të vona dhe më pak me simbole pagane, por edhe në ato veshje që gjenden janë shumë potentë si motive, sepse mbizotërojnë dukshëm.

Qëndisja shpeshherë shoqërohet me punë kryq për të krijuar një element tjetër dekorativ dhe copa të mbivendosura si reliev. Pjesët më tepër të qëndisura janë jakat, mëngët shpinoret, gjoksoret, tunikat, etj., të cilat gjenden në modele nga më të larmishmet. Çdo krahinë ka një veshje të ndryshme nga tjetra. Çdo ceremoni apo rast gëzimi ishte një okazion për të veshur kostumet më të bukura në botë.

Ato që janë më tepër të përdorshme janë jakat rrumbullake, mëngoret e qëndisura në fund, tek burrat i gjejmë të mbledhura, tunikat janë të përdorura shumë dhe të larmishme në formë në pjesën fundore të tyre, gjoksoret e Shqipërisë së mesme me jakat e mëdha dhe të gjera, Xhubletat me kindet e mëdha, rripat e trashë me togëzat e rënda prej bronxi, dhe një mori kapelesh, shamish apo përparjesh. Dhe të gjitha këto të qëndisura me fije të arta dhe argjendtta, me motive ku asnjë nuk i përngjan tjetrit.

Edhe në veshjet e mesjetës të imponuara nga sundimi turk, përsëri u ruajt karakteri kombëtar duke i sjellë ato si një vepër origjinale shqiptare, siç është veshja e Shqipërisë së mesme me çitjanet që zbresin deri tek kavilja. Me qëndismat në rrethorin mbyllës, me jelekun që zbret sa mbaron gjoksi dhe ka vetëm një mbyllje duke lënë të kuptohet forma e gjoksit, veshja është trasformuar në një veshje tërësisht shqiptare dhe po aq e hirshme dhe joshëse. Edhe kaftani që është një xhaketë e gjatë që zbret deri në fund të këmbëve më mëngë të gjatë të rëna nga pas.

Modele me kostume shqiptare

Kokat zakonisht mbuloheshin me shami në zona të veçanta dhe diku me kapele të stilizuara ku gratë mund të shprehnin gjithë dëshirën dhe talentin e tyre për t`i zbukuruar me lule ose dhe me zbukurime me gurë ose pare. Një veshje të tillë dhe një mbretëreshë e asaj kohe do ta kishte zili. Një fakt është që veshja shqiptare është prekur pak, ose thuajse fare nga tendencat fetare, në të nuk gjenden kryqe, figura shenjtësh, aty gjithmonë ka lule të stilizuara, flutura, zogj, figura gjeometrike etj.

Në këto kohë dhe pëlhurat filluan të zëvendësohen me linone dhe pambukun si më pak të kushtueshme. Edhe në kohë të mëvonshme qëndisja ka zënë një pjesë të mirë kohe të vajzave shqiptare deri në mesin e viteve `80 duke e zhvilluar si hobi në kohën e lirë, madje në këto vite pati një ndryshim të stilizimeve të cilat vinin më të studiuara dhe inspiroheshin shpesh herë nga krijimet e artistëve që punonin në ndërmarrjet artistike të asaj kohe.

Sot qëndisja vjen si një objekt koleksioni. Interesimi ndaj saj qëndron në vlerën historike të veshjes shqiptare edhe pse në këndvështrim të vogël nuk mund të quhet një vepër e mirëfilltë arti, ajo vjen si një thirrje e fortë e së kaluarës tonë, përcjell mendimin, ndjenjat dhe informacione të çmuara të kohëve të tjera. Është një pasuri e jona.

Nga gjithë ajo trashëgimi kulturore që kemi, nga dokumentet historike, artistikë dhe muzeal dhe nga objektet e gjalla që kanë mbetur në sëndukët e vjetër të shtëpive karakteristike shqiptare apo dhe nëpër ato pak muze etnografike, jemi të ndërgjegjshëm për atë pasuri të madhe qëndismash, aksesorësh të mrekullueshëm byzylykësh, togëzash, varësesh aq të rralla, veshjesh mëndafshi dhe kadifeje të qëndisura dhe të punuara aq bukur, saqë mahnitin mbi të gjithë vizitorët e huaj.

Kjo tërheqje ka ndodhur në çdo kohë, aq sa artistë, piktorë dhe estetë të huaj nuk kanë mbetur pa e vënë në dukje këtë krijimtari të larmmishme, duke krijuar vepra me vlera dhe artistike.

Ndër këta mund të përmendim; piktorin anglez Eduart Lir, piktorin francez Leon Zherome, piktorin kroat Pajo Jovanoviç, autoren angleze Edit Durham, etj, që me krijimtarinë e tyre kanë lënë dokumente shumë të vyera jo vetëm artistike, por dhe historike mbi veshjet karakteristike shqiptare.

Aksesorët janë në modë gjatë veres

Një veshje e dekoruar me aksesorë shndrin më shumë se një smerald!

Merita TOÇILA

Ato ndjekin gjithmonë tendencat e “Pret a porter” dhe ndonjëherë edhe prodhohen mëvete, por gjithmonë, bizhutë ndjekin rrjedhën e së kaluarës. Lulet e ngjyrat janë mbizotëruese në shumë aksesorë. Mund të mbajmë ripa dhe shalle të ngjyrave të ndryshme të vendosura në mënyrë të lirshme. Dhe mbi të gjitha, çantat e vogla, portofolat dhe të tjerë aksesorë, ndërkohë që çantat prej lëkure janë gjithmonë ato që nuk hiqen nga duart. Lulet dhe figurinat e presuara janë tashmë shumë mbizotëruese si mbi pëlhurat ashtu dhe mbi bizhutë. Kështu të gjithë ecin më të qetë me çanta më të lehta për t`u mbajtur e përdorur. Sidomos kur niseni për një takim, një çantë me lule do t`u ndihmojë të keni një humor të mirë dhe për më tepër, u jep një pamje më romantike.
Ka dhe tendenca të tjera që duken si me gjurmë nga Afrika ose Indianët e Amerikës. Janë të mirëpritura këtë verë puplat dhe presimet e forta. Tendencë tjetër është të luash me prekje të vogla. Falë aksesorëve, sa për të thyer uniformitetin realizojmë një prekje me ngjyrë për të vënë më në dukje një prerje, një model ose dhe për të zbutur kontrastet. Veshja dhe aksesorët realizojnë të tërën, atë që shohin të gjithë, siluetën tonë të modeluar. Për ato që nuk kanë kohë të studiojnë një veshje tendence nga koka te këmbët, më e thjeshta mbetet përdorimi i aksesorëve klasike, me të cilat janë mësuar dhe e kanë stërvitur syrin gjithmonë nga tv-të, revistat e modës dhe filmat. Me tendencat duhet më shumë kohë dhe guxim, pasi p.sh., duhen kombinuar një koleksion puplash mbi vathë, që duke u varur thyejnë paksa pamjen e rregullt e të urtë të një vajze.
Ndonjëherë, pendët mund të jenë edhe të vendosura në vathë metali, por gjithsesi, zgjedhja është e juaja. Le të kalojmë kështu te ngjyrat. Lind pyetja: “A ka ngjyra dominante?”
Po, patjetër, sezonin e kaluar ishin ngjyrat e ndezura. Këtë sezon, kjo forcohet më tepër me të verdhën e limonit, sigurisht, jeshilja e ndezur, bluja Klein, roza, e së fundi rikthimi i portokallisë, e cila ishte harruar pak nga fundi i vitit të kaluar. Ka çanta me temina të verdha, të kuqe, të kamufluar me temina vishnjë, byrzylykë të interpretuar nga ana grafike, por edhe vathë të qelqtë në një të verdhë të qendrueshme, apo dhe vargje me perla rreth qafës, të ngjyrave të ndryshme që përzihen me të verdha, blu, etj. Kalojmë kështu te aksesorë të tjerë të cilët në momente të veçanta bien shumë në sy, siç janë portofolet. Portofoli mund të jetë me temina, kapëse metalike, në format të madh dhe i lidhur me nyje. Mbani portofola këtë sezon. Përdorni dhe një varg me rruaza që të duket bukur dekolteja juaj. Do të tregonit shumë klas sikur rruazat dhe dekoltenë t’i kombinonit me një këmishë të thjeshtë e të bardhë. Tjetër e re, këtë sezon, është rripi i mesit që rrotullohet dy herë rreth belit dhe lidhet me dy nyje. Eshtë shumë fin dhe u shkon të gjitha siluetave, por nuk duhen harruar unazat që janë aksesori më shik i sezonit. Eshtë e pazakontë që një bizhu të dalë nga moda, por së fundmi mësoni që të gjitha markat e njohura ndjekin të njëjtat tendenca në këtë fushë. Ato u përgjigjen katër kritereve kryesore në krijime:
- Krijime klasike: Ton i butë, figura gjeometrike ose jo.
- Krijime me lule: Aksesorë në formë lulesh.
- Krijime me gurë të çmuar: Çfarë vlere do të kishin bizhutë pa gurët?! Luhet me forma të ndryshme mbi unaza, te vathët, në byrzylykë, ose me thyerjen e dritës në ndonjë model, apo duke i përzierë me ngjyrat e kuqe ose portokalli.
- Krijime me fantazi (Loja me ngjyrat):
E kuqe me smeraldë, ose blu me të bardhë, etj.
Dhe mos harroni, një veshje e dekoruar me aksesorë shndrin më shumë se një smerald!

Gazeta Albania,29 Prill 2008

MERITA TOCILA: Si te visheni me mode

Si të visheni me modë në raste festash

Merita TOÇILA

Si duhet të visheni për një rast martese ose një mbrëmje, në qytet apo në fshat qoftë? Le të shohim disa prej krijimeve dhe të zgjedhim një stilim sipas dëshirës. Cilado që të jetë ceremonia në të cilën ju jeni të ftuar, do të gjeni gjithmonë veshje për shijet tuaja të krijuara nga stilistët.

Fustani për mbrëmje

Fustanet e gjatë shik, mbajnë gjithmonë vendin e parë për evenimente të tilla, por mos shpenzoni aq sa të rrënoheni. Edhe me pak shpenzime mund të gjeni një fustan të mrekullueshëm në ngjyrë blu, të kuqe, të zezë, të prerë për një siluetë elegante e të rafinuar, ose fustane bust me motive floreale në ngjyrë rozë, që shkon si për gjatë ditës, ashtu dhe për në mbrëmje, duke iu shkurtuar kohën për t`u ndërruar (darkave mund të shoqërohet me një xhaketinë të lehtë). Është më i mrekullueshëm në material fluid dhe të lehtë. Zgjidhja juaj mund të ishte edhe një fustan me printime me figurina të ndryshme, që prej kohësh kanë pushtuar dyqanet dhe duket se janë shumë të preferuar në stilin qytetas. Nuk mbeten pas as efekti grafik i fustaneve bardh e zi, sidomos kur shoqërohen me bizhu. Fustanet mund të jenë në të verdhë të fortë ose e kuqe e ndezur, shtoni dhe një rrip mesi. Darkave, një xhaketinë e zezë e plotëson pamjen. Një fustan në ngjyrë rozë të vrarë, model i viteve `30, i gjithi në mëndafsh dhe i dekoruar me temina ose rruaza, e bën secilën prej jush që të duket si një princeshë, duke iu përshtatur çdo tipi ceremonie. Përpos këtyre ka edhe shumë të tjera që zgjedhin fustane më të thjeshta në prerje, (me një gjatësi deri te gjunjtë) për t`u ndierë më të lirshme. Pëlhura është ajo që bën diferencën në modelime të tilla.
Por të mos harrojme dhe fustanet tendencë, të shoqëruar me bizhu të rënda ose taka të larta, duke krijuar një siluetë manjetike.

Pantallona shik

Ndonjëherë i anashkalojmë pantallonat për raste të tilla, por po të jenë të prera bukur, në ngjyrë të pranueshme për verën siç janë bezha, e kaltra ose e bardha dhe për më tepër, në materiale fluide. Të jeni të sigurta se do të dukeshit po aq bukur, sa edhe me një fustan të gjatë. Pantallona të tilla shkojnë me të gjitha llojet e xhaketinave verore duke iu bërë të ndiheni edhe më rehat gjatë një darke të gjatë. Materiali i preferuar për pantallonat është mëndafshi, kurse prerja më e mirë mbetet prerja e gjerë. Një rrip do të ishte gjithmonë një dekorim shumë i bukur për këto tipe pantallonash.

Xhaketa elegante

Gjatë ditës, për t`u ndier më e veshur ose kur ndjeni se bën pak freskët, mbi një fustan mund të vishni gjithmonë ndonjë xhaketë të lehtë. Modeli redingote është tepër i çmuar, sidomos në ngjyrë të kuqe, me një material të lehtë dhe me prerje të riardhur nga vitet `60. Ose fare mirë, zgjidhja juaj mund të jetë një xhaketinë me nuanca apo shkëlqim. Materiali mund të jetë mëndafsh, poliestër, lino, i përshtatshëm për stinën. Motivet janë më të thjeshtëzuara në xhaketat, për t`u lënë hapësirë fustaneve ose bluzave; Në ndonjë rast edhe bizhutë e ndryshme, varëset, byzylykët apo vathët, marrin përparësi, duke u nxjerrë më shumë në dukje, gjithmonë, pa harruar t’i kombinojmë bukur me elementet e tjerë.

gazeta Albania, 20 Maj 2008

TOÇILA: Intervistë

Nga stilimi në pikturë, rruga kalon nga një lule

Intervistë/ Flet Merita Toçila, stilistja që muaj më parë tronditi opinionin me thyerjen e një tabuje: nxorri në pasarelë dy nudo. Së shpejti ajo do t`i prezantohet publikut me një tjetër dimension të saj të brendshëm: pikturën.

Ermir Hoxha
Botuar ne gazeten SHqip

25 Korrik 2008 - Kur Merita Toçila t‘i prezantohet publikut dhe si piktore, siç dhe po përgatitet, ahere sërish do sillen ndërmend nudot e saj shokuese në sfilatën personale "Vjeshtë Dimër 2008", në muajin prill. Një ridiskutim me këtë rast, lidhur me nudot e përfolura gjendet dhe ne rreshtat e parë të kësaj interviste. Por më e rëndësishme për të, është ajo që po afron, "sfilata" në telajo. Piktura te Merita Toçila është dhe destinacioni final që dhe jetës së saj i ka dhënë këtë konfigurim në vite: pikturon pa ndërprerje që e vogël, por...studion për cikël të ulët, në vitet kur e drejta e studimit ende jepej me pahir (medemek për t‘u bërë zyshë). Më pas, kur vjen koha e lirisë së zgjedhjes, studion për Gjuhë-Letërsi (medemek për të qenë presore). Nuk mjaftohet me kaq, por merr dhe një master për menaxhim-biznes nga IFG- L`Institute Français de Gestion (Tiranë) dhe L`Universite de Bordeaux (Francë)(master) dhe në fund, mbërrin atje ku pasioni do ta çonte më hir apo më pahir, në Akademinë e Arteve ku diplomohet për Stilim e Pikturë. Drejton një studio arti që për emër ka mbiemrin e saj e në pak vite, është pjesëmarrëse në disa realizime televizive e filmash si kostumografe, stiliste, piktore. Në dy vite rresht, ka hapur tri sfilata personale, ku më e fundit, provokoi drithërima te publiku prezent në dy anët e pasarelës për shkak të dy nudove...

Fillimisht, të flasim për dy nudot tuaja në sfilatën e fundit. Pati shumë reagime. Ndoshta disa prej tyre dhe mundet të të mos kenë pëlqyer, ashtu si dikujt nudot e tua. Pas kaq muajsh, në distancë me atë atmosferë, ç‘koment mund t‘i bëni asaj performance të rrallë të kompozuar prej jush?

M.T.: Unë nuk u shqetësova aq për komentet që nuk më pëlqyen, sesa për komentet që i mëshonin më shumë nudove të nxjerra dhe jo konceptit mbi të cilin ato u shfaqën. Si artiste mua më duhej të prezantoja diçka më tepër se një stilist i thjeshtë. Unë nuk shoh limite midis fushave të ndryshme të artit ç‘ka më bën të kaloj me lehtësi nga moda te piktura. Ato nudo ishin sjellja në mënyrë poetike e historisë së njerëzimit që nga koha kur ai ishte i thjeshtë naiv, i pastër, i zhveshur e deri në ditët tona kur prezantohet mjaft i sofistikuar dhe duket sikur ka humbur rrugën në përpjekjen për t‘u përsosur. Ishte një vështrim artistik i abstraguar te fillesa jonë.

Të qëndrojmë sërish këtu. Mund t‘i bëni një përkufizim artistik nudizimit?

M.T.: Nudo? Eshtë një pyetje e vazhdueshme dhe e riformuluar pambarimisht. Trupi dhe arti e njohin njëri-tjetrin që në fillesë dhe po nga ajo kohë janë në një proces të pafundmë transformimesh. Trupi si një pikë rëndese midis tokës dhe qiellit paraqitet në një konfiguracion marrëdhënieje me veten dhe me rrethin social. Përderisa trupi mbulon hapësira intime dhe mbeten gjithmonë hapësira që pambarimisht duken të reja, kërkimi konsiston në mënyrën e të vështruarit si një hapësirë refleksioni. Një nudo përkthen artistikisht marrëdhënien e individit me veten dhe me kolektivin.

Çfarë diference etimologjike ka mes nudizmit dhe lakuriqësisë, që rrjedhimisht mund të jetë dhe diferencë kumtesh?

M.T.: Është pikërisht mungesa e këtij këndvështrimi.

Ju mbani të fshehur një tjetër dell tuajin përveç stilimit, pikturën? Kur do ia zbuloni publikut?

M.T.: I fshehur nuk është mbajtur, por thjesht nuk është ekspozuar në atë masë sa ç‘është bërë me sfilatat. Shumë shpejt edhe piktura ime do ekspozohet. Unë po përgatis një koleksion në punë me vaj, janë punë të dimensioneve të mëdha të realizuara me reliev dhe do t‘i prezantoj së afërmi para publikut.

Do të këtë dhe aty pak nudo?

M.T.: Jo, koleksioni që kam në dorë është i një natyre krejt tjetër, do të jenë lulet subjekti kryesor. Unë e sjell të parë në një këndvështrim ndryshe, duke e paraqitur tredimensionale në pikturë dhe kam dëshirë që shikuesin ta detyroj të përqendrohet në pikturën time dhe nëpërmjet pikturës edhe te lulja, kjo gjallesë kaq e bukur dhe e thjeshtë deri në përsosmëri. Në kohën e sotme njerëzit rendin drejt fitimit dhe harrojnë që dita mund të nisë bukur edhe duke parë një lule në parvazin e dritares apo lulishten e qytetit.

Keni bërë një afirmim të "ngutshëm" si stiliste, por keni lënë në hije pikturën. Mos është kjo një përllogaritje e juaja me doza "menaxhim biznesi"?

M.T.: Përqendrimi në punë ka qenë i njëjtë për të dyja. Nuk mund të them që si stiliste ka qenë një afirmim i ngutshëm. Përkundrazi, ka ardhur shumë natyrshëm, madje ka ardhur ashtu siç duhej, pas një afirmimi dhe plotësimi nga ana profesionale për të ecur me shumë siguri në rrugën në vazhdim. Porse stilimi është përditshmëria ime dhe të mos harrojmë që publiku është më i ndjeshëm ndaj modës, sepse veshja ka të bëjë direkt me çdo shtresë të shoqërisë, ndërsa piktura kërkon një nivel më të lartë për t‘u pranuar dhe shijuar. Thjesht ndryshon masa e prekshmërisë, ndaj në Shqipëri është ende e vështirë të jetohet me pikturën.

Ua bëra pyetjen e mësipërme, duke pasur parasysh që ju keni studiuar dhe për menaxhim biznesi pra. Dhe në këtë pikëpamje do ju pyesja se a ka arritur sot arti shqiptar të përfshihet në standarde biznesi dhe të menaxhohet si i tillë në lojën e tregut, paçka se këto terma duken pak të rënda përballë fjalës përshpirtshme "art"?

M.T.: Kjo është një pyetje që edhe mua më shqetëson dhe do paraqes një cikël shkrimesh për të sensibilizuar dhe kontribuuar sado pak për artin. Arti figurativ shqiptar sot jeton në mbretërinë e së pamundshmes, dhe prandaj ndodhet në ngërç, sepse situatat jofavorizuese janë më të forta se talentet dhe energjitë e njerëzve që krijojnë. Më parë se të kesh besim tek e ardhmja duhet luftuar me vështirësitë, të guxosh dhe të flakësh mosbesimin që gërryen shpirtin, paralizon iniciativat, vdes dëshirat e bllokon reagimin. Së pari, duhen shpikur metodat për të thyer akullin, artistët duhet të dalin nga izolimi në të cilin punojnë për t‘i rezistuar shpejtësisë së ndryshimeve dhe të punojnë në grup duke shkëmbyer përvojat dhe energjitë për të mbijetuar artistikisht.

Muzika apo piktura? Jo në kuptimin akademik. Ta shtjelloj pyetjen. Në Shqipëri po gëlon një industri muzike, si pasojë e urisë për muzikë më së shumti pa zgjedhur se çfarë fusin në "bark", duke u helmatisur më lloj ushqimesh të skaduara (nënkupto: muzikë jashtë çdo kriteri të mirëfilltë artistik). Ndërkohë ju, himizoni artin viziv përballë kësaj lloj muzike për mbajtjen e shpirtit gjallë (shpirtit jo instinktiv). Atëherë, pse piktura e në përgjithësi arti viziv?

M.T.: Është e vërtetë që muzika e ka gjetur rrugën e tregut pavarësisht cilësisë dhe nivelit që ajo prezanton dhe piktura ka mbetur mbrapa. Piktura për sa thashë më lart kërkon një nivel më të lartë shoqëror. Kur dikush blen një disk nuk është e njëjta gjë kur blen një pikturë. Kur blen një pikturë ke futur një pasuri në shtëpi, aq më tepër kur ajo i përket një artisti cilësor.
Artet kanë secili pjesën e tyre në trashëgiminë kulturore të një populli, porse piktura apo skulptura, është arti që prezanton në nivelin më të lartë zhvillimin tonë si komb, është një pasuri që mbetet dhe u trashëgohet brezave. Veprat e artit asnjëherë nuk janë parë dhe shijuar më vete, ato janë parë të shoqëruara e të rrethuara nga një numër i pafundmë pyetjesh, diskutimesh, shkrimesh kritikash, nga studiues, kritikë, muzeografi etj., të cilët veprojnë direkt mbi veprën duke ia transformuar idenë, duke ndikuar dhe në jetëgjatësinë e saj. Sipas kësaj piktura është një organizëm i gjallë që merr jetë sapo fillon të krijohet mbi telajo dhe vazhdon jetën edhe pasi autori i saj nuk është më në jetë. Vepra e artit ka jetën e vet në të cilën nuk respektohen ligjet njerëzore- pavdekësinë.

INTERVISE per sfilaten e pare: "Rentro'50" vjeshte-dimer

Merita Tocila

RIKTHIM I BEFTË NË VITET ’50-të DHE FEMRA QË KUSHTOJNË SHTRENJTË

Nuk kanë një moshë të përcaktuar. Janë veshje që iu shkojnë 15-16 vjeçareve deri dhe grave 60 vjeç. Stilistja e re Merita Toçila ka guxuar të kthehet shumë vite pas, duke realizuar sfilatën e parë në Tiranë « Retro’50 » vjeshtë-dimër 2006-2007. 40 veshje, të gjitha të frymëzuara nga shkëlqimi i modës në ato vite. Dhe jo rastësisht, pasi është në njëjtën linjë me stilistë të njohur, dhe kjo si pasojë e riciklimit historik të dellit krijues të modës dhe veshjeve në botë. E ekzagjeruara dhe klasi i atyre viteve, është risjellë nga Toçila në stilin e rehatshëm. Është veshja “haute couture”, veshja artistike që të lejon të shprehësh gjithë fantazinë, një stil që shkon shumë edhe për skenën. Merita Toçila Moda e viteve 50-të. Kujt i kushtohet ajo modë, femrës intelektuale apo sensuale ? Çfarë rivjen ndryshe sot, nga stili i atyre viteve ? Moda e viteve `50-të është shumë shkëlqyese. Pëlhura të shtrenjta, linja të pastra dhe të qarta, shumë punë me dorë, shumë rrobaqep[si. Femra shfaqet mjaft sensuale. Unë kam paraqitur një femër intelektuale duke u mbështetur në sensualitetin e `50-ës.

Veshje voluminoze me jaka dhe detaje të plota. Edhe këto frymëzim i viteve 50-të ?

Jam frymëzuar nga vizatimet e mirëfillta të viteve `50-të dhe kam krijuar modelet e 2006-ës. Pothuajse të gjitha me jaka të mëdha, dekorime të ekzagjeruara. Unë pëlqej të punoj mbi volumin dhe formën dhe ta përziej klasiken me ekstravaganten. Por nuk mbetem e fiksuar në këtë periudhë, koleksioni mund të ndryshojë plotësisht nga një sezon në tjetrin. Sepse kjo të lejon të ecësh.

Pse e bardha dhe e zeza, ka lidhje me ndonje simbolikë ?

Jo. Bardhë e zi ishte zgjedhja ime për këtë sezon. Më pëlqen të punoj me materiale unike sepse më lejojnë të krijoj lojëra kontrastuese me mbivendosje. Materialin e dua të plotë dhe të fortë dhe të qëndrueshëm. Në koleksionin tim kishte pallto dhe xhaketa bardhë e zi. Një xhaketë shkon me çdo gjë dhe përshtatet me të gjitha stilet. Po kështu dhe fustanet që ishin të bardhë, të zinj ose bardhë-e zi.

Po ngjyrat e tjera sa të përdorshme janë ?

Në këtë sfilatë janë të pakta, janë vetëm fustanet e mbrëmjeve me ngjyra, por kjo nuk do të thotë që mungojnë.

Me çfarë materiali ju pëlqen të punoni ?Materiali i veshjeve të stinës cili duhet të jetë ?

Me të gjithë llojet e materialeve. Edhe materiali mund të jetë burim frymëzimi pasi ai mbështet projektin në funksion të konceptit. Kurioziteti dhe mënyra e punimit bëjnë që materialet të duken interesante. Ato kanë të gjitha një funksion dhe kjo duket kur veshja është gati. Mund të përziesh dhe shumë materiale mbi të njëjtën veshje, mund të përzihesh pambukun me mëndafshin, leshin me tergalin ose damaskun, e rëndësishme është që të jenë fine dhe të rafinuara.

Po aksesorët sa të përdorshëm janë ?

Kam risjellë kapelet, shprehje e klasit dhe fantazisë për të një model të kompletuar nga koka tek këmbët.

Sa kohë duhet për të konfeksionuar një veshje ?

Gjithçka varet nga kompleksiteti i saj. Duhet të paktën një ditë për t`u ndërtuar si strukturë dhe pastaj varet nga puna e dorës që i bëhet. Veshjet e mia jane unike, domethënë unë stiloj vetëm një veshje për model.

Nga vjen pasioni juaj për modën ?

Që nga fëmijëria. Unë i krijoja vetë veshjet e mia. Pasioni i përhershëm për pikturën më nxiti në një rrugë të dytë - modën.

Cilët stilistë admironi ?

Më pëlqejne stilistët që kanë një identitet dhe sukses, ata që kanë gjuhë komunikimi dhe gjuha e tyre është koherente. Ata që lënë gjurmë në modë vit pas viti, vektorët e mëdhenj të industrisë tekstile. Mund të përmend Leagerfeld, që drejton prej disa vitesh “Chanel”, dhe që në një farë mënyre dikton modën parisiane e më gjerë.